इंद्रधनुष्य

जेम्स ब्लडवर्थ या ब्रिटिश पत्रकाराने ठरवून, प्लॅन करून सहा महिने ब्रिटिश कामगार वर्गाप्रमाणे तुटपुंज्या पगाराच्या नोकर्‍यांसाठी अर्ज करून चार प्रकारच्या नोकर्‍या केल्या. त्या त्या नोकरीच्या ठिकाणी त्याचे सहकारी, स्थानिक ज्या प्रकारे राहायचे तसंच तो देखील राहिला. (गलिच्छ वस्त्या, एका घरात दाटीवाटीने राहणारे कामगार) त्यांच्यासारखंच जेवण, ट्रान्स्पोर्ट, त्यांच्याप्रमाणेच महिन्याच्या कमाईत(च) कशीबशी गुजराण करून, त्याच लोकांच्यात मिसळून, त्यांच्याशी गप्पा मारून त्या सर्व अनुभवांवर त्याने हे पुस्तक लिहिलं आहे. अमॅझॉन पिकिंग ॲन्ड पॅकिंग वेअरहाऊस (Rugeley), केअर वर्कर (Blackpool), एका इन्शुरन्स कंपनीचं कॉल सेंटर (South Wales), उबरचालक (लंडन) अशा चार नोकर्‍या त्याने केल्या. पुस्तक लिहिण्याचं ठरवूनच त्यानं हे प्रोजेक्ट सुरू केलं. मात्र प्रस्तावनेत तो म्हणतो, की तो केवळ तुटपुंज्या पगारांच्या नोकर्‍या यापुरतं पुस्तक मर्यादित ठेवू शकला नाही. त्या नोकर्‍यांइतकंच त्या-त्या गावांबद्दल, तिथल्या माणसांबद्दल, पूर्वी त्या ठिकाणी भरभराटीला आलेले जुने पारंपरिक उद्योगधंदे, ते लयाला गेल्यानंतर

'दुर्दैवाचे दशावतार' किती अवतार धारण करू शकतात ते हे पुस्तक वाचून समजतं. केरळमधला एक गरीब अशिक्षित मजूर. त्याच्या गावातले अनेकजण गल्फमध्ये नोकरी करून थोडेफार पैसे मिळवत असतात. याला जाण्याची संधी मिळते तेव्हा कर्ज काढून, कसेतरी पैसे उभे करून तो जातो. तिथे (रियाध) पोचल्यावर कुणाला भेटायचं, कुठे जायचं काहीही माहिती त्याच्याजवळ नसते.  त्याला न्यायला एक अरब येतो आणि त्याची रवानगी थेट वाळवंटातल्या एका मोठ्या बकर् ‍ यांच्या farm मध्ये होते. शेकडो बकर् ‍ यांची देखभाल करायची, त्यांना वाळवंटात फिरवून आणायचं, हे त्याचं काम. बदल्यात त्याला अक्षरश: गुलामासारखी वागणूक मिळते. वाळवंटात पाण्याचं दुर्भिक्ष्य, असलेलं पाणी बकर् ‍ यांसाठीच वापरायचं या कडक नियमामुळे त्याला अंघोळ, प्रातर्विधींसाठीही पाणी वापरायची मनाई असते. जेमतेम खायला मिळत असतं, कामात बारीकशी कुचराई/चूक झाली तरी चामड्याच्या पट्ट्याने, लाथाबुक्क्यांनी मारहाण होत असते. ते सगळं वर्णन सुन्न करणारं आहे. तरीही निवेदनात एक साधा हलकेफुलकेपणा आहे. देवावरचा अढळ विश्वास, अशा परिस्थितीतही अरबी भाषा समजून, शिकून घेण्याचा प्रयत्न,

एका चौकोनी कुटुंबाच्या कथेतून मांडलेलं सायकॉलॉजिकल थ्रिलर. टीनएजर मुलांचं विचित्र वागणं यावर फोकस ठेवून पुस्तकाची सुरुवात होते. आई आणि टीनएजर मुलगी यांच्या दृष्टीकोनातून आळीपाळीने प्रकरणं येतात आणि त्यातून कथा पुढे सरकते.  कथेत डायरीचं हुकुमी अस्त्र आहेच, मात्र त्याचा अतिरेक नाहीये. प्लस त्याबद्दलचा एक लहानसा ट्विस्ट आहे, तो मला आवडला. ६०-७० टक्के पुस्तक संपेपर्यंत मुख्य फॅमिली ड्रामाच आहे. (किंडलवर वाचताना हे पर्सेंटेज कळतं म्हणून लिहिलं ) त्यानंतर दोन मोठे ट्विस्ट येतात. आणि पुढच्या घटना घडून पुस्तक संपतं. त्या अर्थाने थ्रिलरपेक्षा हा सायकॉलॉजिकल ड्रामा आहे. पण कथानकात दोन गुन्हे आहेत, त्यामुळे थ्रिलर म्हणू शकतो.  निवेदनात आई आणि मुलीची विचारप्रक्रिया, मनातले उलटसुलट विचार, घालमेल, त्यातून नकळत येणारा फ्लॅशबॅक हे सगळं गुंतवून ठेवणारं आहे. मात्र वडिलांचा दृष्टीकोन फारसा कळत नाही. पण त्याचं कारण ट्विस्टमध्ये कळतं. एकंदर पुस्तक एकदा वाचण्यासारखं आहे.

या पुस्तकाचा किंडलवरचा सारांश जरा दिशाभूल करणारा आहे. सारांश वाचून मी पुस्तक घेतलं, पण त्यात म्हटलेल्या कथानकावर पुस्तकात मुख्य फोकस नाहीये. ७० च्या दशकातला एक मोठा तुरुंग, तिथले अंतर्गत व्यवहार कसे चालतात, गार्डस आणि कैद्यांमधलं नातं, नक्षलवादी कैद्यांच्या वेगळ्या कोठड्या, कैद्यांचा पलायनाचा प्रयत्न, वगैरे भरपूर मालमसाला आहे. डिटेलिंगही आहे. पण माझ्या अपेक्षा वेगळ्या झाल्यामुळे जरासा भ्रमनिरास झाला. तरी, नेटवर वाचलेली लेखकाची माहिती  इंटरेस्टिंग वाटली, म्हणून पुस्तक संपूर्ण वाचलं. 

आमच्या महिन्याभराच्या भटकंतीचा शेवटचा दिवस. डेन्मार्कमधल्या हेलसिंगॉर (Helsingør) इथला ‘क्रॉनबोर्ग कॅसल’ पाहायला निघालो होतो. रेनेसाँ काळातला उत्तर युरोपमधला हा एक महत्त्वाचा किल्ला. कोपनहेगन ते हेलसिंगॉर हा पाऊण तासाचा ट्रेन प्रवास, किल्ल्याचं स्थापत्य, थोडाफार इतिहास आणि किल्ल्यालगतची खाडी- त्या दिवसाच्या भटकंतीची इतकी पूंजी देखील भरपूर ठरली असती; स्वच्छ हवा, अहाहा गारवा, शांत वातावरण ही नेहमीची यशस्वी मंडळी जोडीला होतीच; मात्र आमच्या पर्यटकी ललाटावर त्याहून अधिक काही लिहिलेलं होतं आणि किल्ल्यात आतवर जाईपर्यंत त्याची आम्हाला कल्पना नव्हती. ठरलेली ट्रेन पकडून हेलसिंगॉरला पोहोचलो. स्टेशनवरून चालत, रस्ता शोधत शोधत कॅसल गाठला. तिकीट काढून आत शिरलो. तिथे येणार्‍या सर्वांनाच किल्ल्यात सहज मार्ग शोधत फिरता यावं अशी व्यवस्था होतीच. शिवाय तिकिटासोबत एक माहितीपत्रक आणि नकाशाही मिळालेला होता. माहितीपत्रकात लिहिल्यानुसार, क्रॉनबोर्ग किल्ल्याचा अभिजात इंग्रजी साहित्याशीही घनिष्ट संबंध आहे; कारण शेक्सपिअरच्या ‘हॅम्लेट’ नाटकाचं कथानक याच किल्ल्यात घडताना दाखवलं आहे. (नाटकात हॅम्लेट

आमचा प्रवास सुरू होऊन १५-२० दिवस झाले होते. मध्य-पूर्व डेन्मार्क, नॉर्वे, दक्षिण स्वीडन इथली भटकंती संपवून आम्ही आता इस्टोनियाची राजधानी टालिन (Tallinn) इथे आलो होतो. टालिन आमच्या मूळ ट्रॅव्हल प्लॅनमध्ये नव्हतंच. डेन्मार्क, नॉर्वे, स्वीडन, फिनलंड हे चार(च) देश फिरायचं; नॉर्वे, स्वीडन, फिनलंडमध्ये प्रत्येकी एका आर्क्टिक सिटीत तरी किमान जायचं; असं आधी ठरवलं होतं. कारण होतं थंडी + midnight sun हे कॉम्बिनेशन! त्याप्रमाणे ट्रॉम्सो (नॉर्वे) आणि रोवानिएमी (फिनलंड) इथला प्लॅन एकूण प्लॅनमध्ये फिट बसला. स्वीडनमध्ये किरुना किंवा अ‍ॅबिस्को ही दोन ठिकाणं शॉर्टलिस्ट केली होती. पण तिथे थेट विमान किंवा ट्रेन अप्रोच नव्हता. बस प्रवासच करावा लागणार होता. आम्हाला दोघांनाही मोशन-सिकनेसचा खूप त्रास होतो, त्यामुळे बसप्रवासावर आमची फुली असते. बसप्रवास टाळून किरुना किंवा अ‍ॅबिस्कोला कसं जाता येईल यावर आम्ही बराच काथ्याकूट केला. (सहा महिने आधी प्लॅनिंग केल्याचा हा फायदा होता. हाताशी भरपूर वेळ होता.) पण तसं काहीही शक्य नव्हतं. मुळात त्या देशांमध्ये बाल्टिक समुद्राच्या आसपास एकवटलेल्या शहरा-गावांव्

ओडेन्समध्ये ध्यानीमनी नसताना बॅले पाहायला मिळाला, त्याच्या चार-पाच दिवसांनंतरची गोष्ट. ऑस्लो, नॉर्वेची राजधानी. तिथल्या प्रसिद्ध फ्रॉग्नर पार्कमधली ‘विजेलँड इन्स्टॉलेशन्स’ बघायची होती. गुस्ताव विजेलँड हा २०व्या शतकातला नॉर्वेतला नावाजलेला शिल्पकार. त्याने २० वर्षं खपून फ्रॉग्नर पार्कमध्ये ब्राँझ आणि ग्रॅनाइटचे जवळपास दोनशेहून अधिक मानवी पुतळे उभे केले. खुल्या जागेतला हा पुतळ्यांचा संग्रह इथे पाहता येतो. -- एक-एक शिल्प पाहत पाहत आपण पुढे जात राहतो; शेवटी एक उंचच उंच अजस्त्र खांब आहे- ‘मोनोलिथ’; त्या एका खांबावर शंभर-सव्वाशे मनुष्याकृतींची शिल्पं आहेत. एकूणच हा संग्रह सुरुवातीपासूनच नजरेचा ठाव घेणारा आहे. (त्याबद्दलही सविस्तर लिहायचं मनात आहे.) सुरूवातीचे एक-दोन पुतळे पाहून होत नाहीत तोच कानावर एक ओळखीची लकेर आली- राज कपूरच्या ‘मेरा नाम जोकर’मधली अ‍ॅकॉर्डियनवरची एक धून. त्या आवाजाच्या दिशेला पाहिलं तर एका कोपर्‍यात एक मध्यमवयीन मनुष्य लहानशा खुर्चीवर बसून खरंच अ‍ॅकॉर्डियन वाजवत होता. आम्ही ती धून ऐकून थबकलोय हे त्याच्या लक्षात आलं होतं. तो आमच्याकडे पाहून जरासा हसला आणि

आमच्या उत्तर युरोप भटकंतीची ती सुरुवात होती. भोज्जे पर्यटन करायचं नाही, प्रत्येक ठिकाण जाऊन पाहण्याचा अट्टहास करायचा नाही, निवांत मनाला वाटेल तसं फिरायचं, इतकंच ठरवून निघालो होतो. पहिला मुक्काम डेन्मार्कमधल्या ओडेन्स इथे होता. पहिल्याच दिवशी जुन्या ओडेन्स शहरात अक्षरशः वाट फुटेल तसे चाललो, फिरलो. जुन्या काळातली सुंदर लाकडी घरं, छोट्या शांत गल्ल्या, फरसबंदी रस्ते, पर्यटकांची तुरळक गर्दी... ओडेन्स हे हान्स क्रिसचियन अँडरसनचं जन्मगाव. अठराव्या शतकातलं त्याचं घर बाहेरून पाहिलं; आता तिथे एक म्युझियम आहे. एक-दोन ठिकाणी रस्त्यांमध्ये त्याच्या कथांमधल्या पात्रांचे पुतळे उभे केलेले दिसले. लहानपणी वाचलेल्या त्याच्या परिकथा अंधुक आठवत होत्या. त्यामुळे त्या पुतळ्यांचा संदर्भ तिथल्या तिथे लक्षात आला नाही; तरी ती कल्पना आवडलीच. दिवसभराच्या पायपिटीनंतर घरी परतत होतो. ओडेन्स रेल्वे स्टेशनसमोरच ‘किंग्ज गार्डन’ ही एक मोठी बाग आहे. मुख्य रस्त्यालगतच ते छान, हिरवगार मोकळं मैदान दिसलं; मनात आलं, तिथे जाऊन बसलो. उत्तर युरोपमधला उन्हाळ्यातला लांबलेला दिवस, हवेतला ‘अहाहा’ गारवा, शांत वाताव

  We often tend to think of judgements as the text, whereas judgements can more accurately be conceived of as performance, as the culmination of a process. - चिंतन चंद्रचूड देशभरात गाजलेल्या, खळबळजनक, सनसनाटी कोर्टकेसेसबद्दल वाचण्यात कुणालाही जास्त रस असतोच. पण अनेक केसेस अशाही असतात ज्यांची त्या-त्या वेळेला चर्चा होते आणि नंतर त्या विस्मृतीत जातात. या पुस्तकात अशाच विस्मृतीत गेलेल्या १० कोर्ट केसेसचं वर्णन आहे. या सगळ्या केसेस हायकोर्टात नाहीतर सुप्रीम कोर्टात लढवल्या गेल्या. त्यांचे निकाल आपल्या देशाच्या सामाजिक, न्यायिक जडणघडणीवर दूरगामी परिणाम करणारे होते. कायद्याच्या अभ्यासकांमध्ये या केसेस आजही परिचित आहेतच; मात्र सर्वसामान्यांना त्याचा विसर पडलेला आहे. पुस्तकात या १० केसेस ४ प्रकारांत विभागलेल्या आहेत - Politics, Gender, Religion, National Security. यातल्या काही केसेस १९५०-६०च्या दशकातल्या आहेत, तर काही बर्‍यापैकी अलिकडच्याही आहेत. न्यायालयीन खटल्यांचं वर्णन, वकिलांचे युक्तीवाद, त्यामागचं त्यांचं कसब, निकालांचा ऊहापोह या बाबी त्यातल्या कायदेशीर भाषेमुळे वाचायला क

चांगल्या इंग्लिश थ्रिलर्सची मी फॅन आहे. किंडलवर साहजिक तशी पुस्तकं धुंडाळली जातातच. या कॅटेगरीत ’नॉर्डिक थ्रिलर्स’ किंवा ’स्कँडेनेव्हिया थ्रिलर्स’ असा एक प्रकार सतत दिसतो. बरीच आधी न ऐकलेली पुस्तकं त्यात कळली. लक्षात घेण्याजोगी गोष्ट म्हणजे यात बर्‍याच स्त्री-लेखिका आहेत. त्यात हे एक पुस्तक सारांशावरून चांगलं वाटलं म्हणून घेतलं. नॉर्वेची वर्ल्ड नं. वन स्कीइंग चॅम्पियन कुणाच्याही ध्यानीमनी नसताना एका डोपिंग प्रकरणात अडकते. तिचं करिअर तर पणाला लागतंच, शिवाय काही दिवसांवर येऊन ठेपलेल्या विंटर ऑलिंपिक्समधल्या नॉर्वेच्या सहभागावरही प्रश्नचिन्ह लागतं. तिचे वडील म्हणजे नॉर्वेच्या स्कीइंग फेडरेशनमधलं एक प्रभावी व्यक्तिमत्व असतं. त्यांच्या आपल्या मुलीच्या स्कीइंग-करिअरवर खूप आशा असतात. त्यांची खात्री असते, की आपल्या मुलीला यात गोवलं गेलं आहे. ते एका स्त्री वकिलाकडे ही केस सोपवतात. मात्र कोर्टात लढण्यासाठी नव्हे, तर त्यापूर्वीचा गुपचूप तपास करण्यासाठी. ही वकील एकेकाळी नावाजलेली, पण आता परागंदा होण्याच्या वाटेवर असलेली. परागंदा होण्याची कारणं त्या स्कीअरच्या वडिलांना माहिती असतात. त

 जॉन कॅलाहान हा अमेरिकेतला (पोर्टलंड) एक प्रसिद्ध कार्टूनिस्ट. अगदी लहान वयातच दत्तक घेतला गेलेला, त्याबद्दल कल्पना असलेला, दत्तक आई-वडिलांनी सर्व कर्तव्य निभावून मोठा केलेला, घरात लहान भावंडं असलेला. तरूण वयात त्याला दारूचं भयंकर व्यसन लागलं. त्यापायी २१व्या वर्षी एका भीषण अपघातातून तो मरता मरता वाचला. पण कमरेपासून खाली पूर्ण अपंग झाला. अपघाताच्या वेळी तो इतका नशेत होता की अपघाताची त्याच्या मनात कोणतीही स्मृती नव्हती. त्यानंतरचे उपचार, रिहॅबिलिटेशन, तरीही पुढची ७-८ वर्षं दारूचं अतोनात व्यसन सुरूच राहणे, मग एक दिवस अचानक साक्षात्कार झाल्यासारखं अल्कॉहॉलिक्स अ‍ॅनॉनिमसला फोन, व्यसन सोडण्याचे प्रयत्न, त्यातून आपल्या हातात चित्र काढायची कला असल्याची जाणीव, आणि मग झपाटल्यासारखी कार्टून्स काढून ती विविध पब्लिकेशन्समध्ये प्रकाशित करणे .... हा सगळा प्रवास त्याने स्वतःच्या शब्दांत लिहिला आहे. इतका ड्रामा असूनही अगदी प्रांजळ निवेदन, हलकीफुलकी सोपी भाषा, खुसखुशीतपणा यामुळे पुस्तक खूप इंटरेस्टिंग आहे. अगदी पटापट वाचून झालं. व्हीलचेअरवरचं आयुष्य, त्यातल्या अडचणी, रोजची दैनंदिन कर्मं

 Amul's India: Based on 50 Years of Amul Advertising by daCunha Communications नाव वाचूनच हे पुस्तक वाचावंसं वाटलं. अमूलच्या जाहिरातींचा प्रवास, त्यामागचा विचार, असं सगळं कुणीतरी आतल्या माणसाने लिहिलेलं वाचायला मिळेल अशी अपेक्षा होती. पण हा लेखसंग्रह निघाला. तरी म्हटलं हरकत नाही, कारण विषयात इंटरेस्ट होताच. अनुक्रमणिकेत चांगली चांगली नावं दिसली. पण एकूणात हे कॉफी टेबल बुक आहे. दाकुन्हा मंडळींनीही त्यात लिहिलं आहे, पण ते फार काही इनसाईट प्रकारचं नाही. अमूलच्या बर् ‍ याच जुन्या जुन्या जाहिराती पुस्तकात आहेत. त्या बघायला मजा येते. त्यातल्या काही पाहिल्याच्या आठवत होत्या. पण त्यामुळेच हे पुस्तक किंडल रीडरच्या काळ्या-पांढर् ‍ या स्क्रीनवर वाचण्यात मजा नाही हे पण लक्षात आलं. मग मी जिथे जिथे त्या जाहिराती आल्या तिथे फोन अ ‍ ॅपमध्ये त्या रंगीत स्क्रीनवर पाहिल्या. कोणतंही पान उघडायचं, जरा चाळायचं इतपतच कंटेंट आहे पुस्तकाचा. तसंच अभिप्रेत असावं त्यांना, माझ्याच फार अपेक्षा होत्या.

  झालं एकदाचं, आता शेवटचा मोदक...! पारी हातात गोल गोल फिरायला लागण्याच्या बेतात होती. एकीकडे सारणाचा अंदाज घेतला गेला. शेवटचा मोदक वळल्यावर अगदी थोडंसंच सारण उरलं असतं. मग आणखी थोडीशी उकड घेऊन पारी वाढवण्यात आली. मोठी पारी, हातात गोल गोल फिरायला लागली. पारीच्या गोल वाटक्यात शेवटचं सारण भरलं गेलं. शेवटचा घाणा वाफवायला ठेवला गेला. पुढच्या दहा मिनिटांत जेवणाची तयारी केली गेली. गरमागरम मोदकांचा शेवटचा घाणा आधी टेबलावर आला. आकारामुळे उठून दिसणारा शेवटचा मोदक सर्वात आधी उचलला गेला. आणि तूप घेण्यासाठी त्याचं नाक उकललं गेलं... Just like that! अक्षरशः दहा मिनिटांपूर्वीच, पेशन्स संपल्याने, शेवटचा मोदक वळायला जरा जास्तच कसरत करावी लागली होती...  

आठवतंय तेव्हापासून या पुस्तकाचं वर्णन ’स्कार्लेट ओ’हेरा आणि र्‍हेट बटलरची प्रेमकथा’ असंच वाचण्यात आलं होतं. प्रेमकथा म्हटलं की आपल्या डोक्यात काही basic ठोकताळे तयार असतात. पुस्तकाची पहिली १००-१२५ पानं वाचून झाली तरी त्यातलं फारसं काही कथानकात येत नव्हतं. त्याचंही इतकं काही नाही, पण ( narration ला एक छान लय असूनही) त्या शंभर-एक पानांमध्ये हळूहळू कंटाळाही यायला लागला. ५००+ पानांचं पुस्तक कसं काय पूर्ण करणार, असा प्रश्न पडायला लागला. ( Kindle वर ५००+ पानांची आवृत्ती मिळाली होती.) पुस्तक विकत घ्यावं की नाही, वाचलं जाईल की नाही, अशा शंकेनं आधी काही वाचक मित्रमंडळींना पिडलं होतं. त्यातल्या बर्‍याच जणांनी वाचायला सुरुवात करून कंटाळा आल्याने मध्येच सोडून दिलं होतं, ते आठवलं. मग काही काळ पुढे रेटू म्हणून वाचत राहिले, आणि... कधी पुस्तकाने माझा ताबा घेतला हे कळलंच नाही! सुरुवातीला कंटाळा आला, पण आता जरा बरं सुरू आहे... आता फारच इंटरेस्टिंग होत चाललं आहे... व्यक्तिचित्रणं करण्याची पद्धत कमाल आहे... वाचणार्‍याला आपल्यासोबत ओढून नेणारं आहे... दिवसेंदिवस unputdownable होत चाललं आहे... झपाटून, ह

Lockdown book #8   Teach for India बद्दल काही वर्षांपूर्वी एक लेख वाचनात आला होता. त्यातले तपशील आठवत नव्हते, भारतातल्या गरीब मुलांच्या शिक्षणासाठी चालू असलेली ही एक चळवळ आहे, एवढं आठवत होतं. त्यामुळे किंडल suggestions मध्ये हे पुस्तक दिसल्यावर लगेच विकत घेतलं. उच्चशिक्षित तरुण-तरुणींनी दोन वर्षांसाठी आपलं नेहमीचं काम-नोकरीधंदा बाजूला ठेवून गरीब वस्त्यांमधल्या मुलांच्या प्राथमिक शाळेत शिकवण्याचं काम करायचं, ही Teach for India मागची मूळ कल्पना आहे. त्याची प्रेरणा आहे Teach for America या मोहिमेत. लेखक संदीप राय या Teach for America मोहिमेत सामिल झालेले; अमेरिकेतल्या गरीब मुलांच्या शाळेत शिकवण्याचा अनुभव असणारे; भारतात शाहीन मिस्त्री यांनी या मोहिमेची मुहूर्तमेढ रोवली होती, त्याला हातभार लावण्यासाठी, आपल्या अनुभवांचा काहीतरी फायदा व्हावा यासाठी म्हणून इथे आले. त्यानंतरच्या दहा-एक वर्षांच्या वाटचालीवर आधारित हे पुस्तक आहे. या मोहिमेत सामिल झालेले काही तरुण-तरुणी, गरीब वस्त्यांमधल्या प्राथमिक शाळांत शिकवायला सुरूवात केल्यानंतर त्यांनी खाल्लेले टक्केटोणपे, त्यातून पुढे त्यांची त्या-त्

उचकलेली बॅग, हे शब्द ऐकल्यावर डोळ्यासमोर काय उभं राहतं? आपण प्रवासाला निघताना बॅगेत छान, व्यवस्थित इस्त्रीचे कपडे भरतो; इतर सामान भरतो. प्रवास पुढे पुढे सरकतो तसतशा कपड्यांच्या घड्या मोडतात. वापरलेले कपडे, सामान जमेल तसं परत भरलं जातं. बॅगेचा व्यवस्थितपणा हळूहळू नाहीसा होत जातो. घरी परतून बॅग उघडली की ती जवळपास उचकलेलीच असते. पण तीच आपल्या प्रवासाची गोष्टही सांगत असते. आता आणखी एक कल्पना करून बघा- एक सताड उघडी सूटकेस. आत दिसतंय बाँबहल्ल्यात उद्ध्वस्त झालेलं एक घर. घराचा दर्शनी भाग पुरता विस्कटलेला. भिंती मोडून पडलेल्या, आतल्या सळ्या अस्ताव्यस्त बाहेर आलेल्या. खोल्यांमधल्या वस्तू कालपर्यंत अगदी व्यवस्थित, नीटनेटक्या असाव्यात; आता त्या स्फोटामुळे धुरकट झालेल्या, अवकळा आलेल्या. अगदी आता-आतापर्यंत त्या खोल्यांमध्ये माणसांचा वावर असावा; पण आता ते घर उजाड, भकास, सुनसान झालंय. हिंसेचं असं उघडंवाघडं रूप पाहून ती सूटकेस पटकन बंद करून टाकाविशी वाटते. पण ते शक्य नाहीये. आणि ही एकच सूटकेस नाही, अशा ओळीने नऊ सूटकेसेस विध्वंस घेऊन समोर उभ्या ठाकल्या आहेत... हे आहे ‘अनपॅक्ड: रेफ्युजी बॅगेज’, एक