इट्स टाइम फॉर आफ्रिका - ४

दगडधोंडे, डोंगरकपारी - ३

‘हर्मानसचं सरप्राइज पॅकेज’ असं मागच्या लेखात म्हटलं, कारण आमच्या Hermanus experience चा काही भाग दगडधोंडे कॅटेगरीत मोडणारा आहे. तर काही भाग nature trails कॅटेगरीत मोडणारा आहे. शिवाय ओंजळभर हर्मानस उरणारच आहे, जमलं तर त्यावरही लिहिणार आहे.

केप टाऊनहून हर्मानसची day tour करणे v/s हर्मानसमध्ये निवांत मुक्काम करणे, हे म्हणजे टूरिस्ट आणि ट्रॅव्हलर यांच्यातला फरक सांगणारे forwards येतात त्यातला प्रकार आहे. (मी टूरिस्ट आणि ट्रॅव्हलरच्या अधेमध्ये कुठेतरी आहे, ट्रॅव्हलरच्या बाजूला जरा जास्त आहे.) सांगायचा मुद्दा असा, की द.आ.ला गेलात आणि दक्षिण किनारपट्टीवर customised भटकंती करणार असाल, तुमच्या यादीत हर्मानस असेल, तर एकवेळ हर्मानसहून केप ऑफ गुड होपला आणि केप पॉइंटला day tour करा, पण उलट करू नका. एकवेळ केप टाऊनमध्ये मुक्काम केला नाहीत तरी चालेल, पण हर्मानसचा भोज्जा करू नका. असो.

तर आधी हर्मानसचे दगडधोंडे.

हर्मानस हे लहानसं टाऊन असावं. आम्ही तिथला जेवढा भाग पाहिला त्यावरून तरी तसंच वाटलं. समुद्रकिनार्‍याला समांतर मुख्य रस्ता, रस्त्याच्या दुसर्‍या बाजूला हॉटेल्स, दुकानं वगैरे, त्यांच्यामागे रहिवासी भाग - असं लंबुळकं पसरलेलं आहे. पण एकूण पसारा फार नसावा.

आम्ही तिथल्या गेस्ट हाऊसला पोहोचलो साधारण दुपारी १२ वाजता. केप टाऊनहून तास दीड तास Uber प्रवास. वाटेत Sir Lowry's Pass नावाचा awesome घाटरस्ता लागला. गेस्ट हाऊसची खोली ताब्यात मिळायला वेळ लागणार होता. हे आधीपासून माहिती होतंच. त्यामुळे सामान तिथे टाकलं, हर्मानसमध्ये जी cab ठरवली होती त्या ड्रायव्हरला बोलावून घेतलं, सिटी सेंटरला आलो, एका हॉटेलमध्ये जेवलो आणि बीचची दिशा पकडली.

हर्मानसच्या समुद्रकिनार्‍याचा १२-१३ किमीचा भाग नकाशात biodiversity walk म्हणून दर्शवलेला आहे. म्हटलं, काही का असेना, बायोडायव्हर्सिटी तर बायोडायव्हर्सिटी, आपल्याला दोन वाजेपर्यंत तर टीपी करायचाय, एखादा सावलीतला बाक वगैरे दिसला तर निवांत बसून राहू तिथे... sitting doing nothing - ही गोष्ट आम्ही आमच्या भटकंतीत अधूनमधून करतो. मस्त वाटतं. तसाच काहीसा विचार होता.

आम्ही होतो तो होता हर्मानस बीचवरचा Gearing’s Point. चौकातून समुद्राच्या दिशेला जाताना वाटेत काही abstract sculptures दिसतात. (ही शिल्पं वेळोवेळी बदलत असावीत. कारण जाण्यापूर्वी आम्ही नेटवर पाहिलेली शिल्पं-झलक आणि प्रत्यक्ष पाहिलेली शिल्पं वेगवेगळी होती.)

Gearing’s point ला एक whale watching spot आहे. हर्मानस ही गार्डन रूटची whale watching capital म्हणवली जाते. केप टाऊनहून इथे day tours येतात त्या व्हेल्स पाहण्यासाठी. बोटी भरभरून टूरिस्ट्स समुद्रात आत जातात, व्हेल्स बघतात. जून ते नोव्हेंबर या काळात हर्मानसमध्ये सकाळी लवकर गिअरिंग्ज पॉइंटला गेलं तर किनार्‍यावरून सुद्धा व्हेल्स दिसतात म्हणे. (आम्ही यातलं काहीच केलं नाही ते सोडा.)

दुपारची वेळ. कडक ऊन. समुद्रावरून येणारा गार वारा. थंडी. गिअरिंग्ज पॉइंटपाशी जरा वर्दळ होती. आम्ही तिथले एक-दोन माहिती फलक वाचले आणि उजवीकडे biodiversity walk ची पायवाट दिसत होती त्या दिशेला लागलो. जरा माणसांची वर्दळ असली की आपण तिथून आऊट!

तर रस्ता आणि समुद्र यांच्या मध्ये ती पायवाट. डाव्या हाताला समुद्र, उजव्या हाताला जरासा वरच्या बाजूला रस्ता. वाट जरा इकडे, जरा तिकडे वळत होती. शांत परिसर, निळ्याभोर समुद्राची गाज. (त्या biodiversity walk बद्दल नंतर पुढच्या एखाद्या लेखात सांगेनच. कारण आम्ही दोन हप्त्यांत ती पायवाट चांगली तुडवली.)

पायवाट आणि समुद्राच्या मध्ये अखंड rocky patch होता. चांगला रुंद, दणदणीत, खडबडीत. पण तो बायोडायव्हर्सिटी वॉकचा परिसर होता, तिथे जैववैविध्याला महत्व होतं. झुडुपं, फुलं, त्यांच्या आधारानं तिथे राहणारे पक्षी-छोटे प्राणी वगैरेंना जास्त फूटेज मिळणार, हे उघड होतं. त्यामुळे तो रॉक पॅच त्या पायवाटेवर अजिबात वरचढ न होता निमूटपणे बसलेला होता... minding its own business.

पण त्याचे रंग, छटा आणि textures काय विचारता!

पायवाटेपेक्षा त्याची पातळी जराशी खालीच होती. तरी त्या खडकांनी अखेर त्यांची दखल घ्यायला लावलीच. तांबूस, गुलबट, करडा रंग बर्‍यापैकी कॉमन होता; मात्र दर २०-३० पावलांवर त्यांचं texture वेगवेगळं होतं. सुरुवात झाली nib painting सारख्या दिसणार्‍या एका भारी texture नं. अगदी ‘ये कौन चित्रकार है’ ओळ गुणगुणावी इतकं ते भारी होतं. त्याकडे बघत बघत जरा पुढे झालो तर तिथे क्रीम कलरच्या अस्सल लेदरच्या सोफ्यासारखं texture होतं. आणखी जरा पुढे गेल्यावर कुणीतरी ओळीनं पटापट मांडून ठेवल्यासारखे साधारण एकसारख्या आकाराचे दगड. मध्येच काही पांढुरक्या रंगाचे गठ्ठे- चुरगाळलेला कागद, बिघडलेल्या नारळाच्या वड्या, वगैरे वगैरे.

त्या rocky patch चे काही लंबुळके गठ्ठे समुद्रात जास्त आत घुसले होते. जरा नीट पाहिलं तर दिसलं, की त्यावर बरंच पुढेपर्यंत जाता आलं असतं. तसंच तिथल्या एक-दोन माहिती फलकांवरून समजलं, की काही विशिष्ट ठिकाणी त्या खडकांवरून खाली पाण्याच्या दिशेनं उतरलं तर तिथल्या geological रचनेबद्दलची काही वैशिष्ट्यं प्रत्यक्ष बघता येणार होती. दोन-तीन जण तिथे उतरलेले दिसतही होते. पण त्या जागांपाशी खूप लाटा उसळत होत्या. खूप वारा होता. शिवाय मला माझ्या दुखर्‍या गुडघ्याची शाश्वती नव्हती आणि थोडा वेळ टीपी करायचा म्हणून आलो असल्याने माझ्या पायांत बूटही नव्हते. त्यामुळे खाली उतरण्याचा विचार तर सोडूनच दिला.

मात्र समुद्रात जरा पुढे घुसलेल्या एका सुळक्यावर मी जरा वेळ जाऊन बसलेच. तिथे जाऊन बसल्यावर वाटलं, planning दरम्यान नकाशात हा किनारा किती वेळा न्याहाळला होता, तरी तो ‘असा’ असेल, इतका awesome निघेल, असं अजिबात वाटलं नव्हतं. तासाभरापूर्वी ही जागा आपल्यासाठी पूर्णपणे अनोळखी होती, आणि आता?... दगडधोंड्यांची आवड असली की हा फायदा असतो. त्या जागेशी लगेच परिचय झाल्यासारखा वाटतो. Rather युरोपमध्ये वगैरे काही ठिकाणी उलट झालेलं आहे, की तास दोन तास भटकून सुद्धा पायांखाली एकही pebble येत नाही म्हणजे काय, असं वाटून मी desperately कच्चे रस्ते शोधलेले आहेत. असो.

काहीतरी करून २ वाजेपर्यंत वेळ घालवायचा म्हणून आम्ही बाहेर पडलेलो, ते संध्याकाळी साडेचार वाजेपर्यंत तिथेच रेंगाळलो. केवळ त्या सुंदर rocky patches मुळे. आणखीही थांबलो असतो. पण cab driver नं त्याच्या quotation मध्ये संध्याकाळी ५ पर्यंतचीच service देऊ केली होती. त्यामुळे परतावं लागलं.

पण ध्यानीमनी नसताना हर्मानसच्या दगडधोंड्यांकडून झकास सलामी मिळाली होती.

-----

हर्मानसमधला दुसरा दिवस. आम्ही निघालो होतो Betty’s bay ला, नकाशात उलट पश्चिमेला. गार्डन रूट म्हणजे ओळीनं असा bay चा पाढाच आहे. बेटीज्‌ बे, हर्मानस आणि केप ऑफ गुड होप नकाशात साधारण एका रेषेत येतात आणि बेटीज्‌ बे दोन्हीच्या मध्यात येतो. फॉल्स बे कलिंगडाएवढा असेल, तर बेटीज्‌ बे आहे मोहरीएवढा.

गार्डन रूटवर काही निवडक जागी मुक्काम करून अलीकडच्या-पलीकडच्या जागा बघण्याच्या आमच्या प्लॅनची खरी सुरुवात हर्मानसपासून झाली असं म्हणता येईल.

Betty’s bay च्या किनार्‍याला लागून त्याच नावाचं लहानसं गाव आहे. गाव आणि समुद्र यांच्या मध्ये Stony Point Nature Reserve आहे. इथे आफ्रिकन पेंग्विन्सचं संवर्धन केलं जातं.

आफ्रिकेत पेंग्विन्स आहेत ही एक भारी गोष्ट केप टाऊनमध्ये पहिल्याच दिवशी समजली होती. अंटार्क्टिकाच्या बाहेर कुठे पेंग्विन्स असतील आणि ते आपल्याला पहायला मिळतील, असं कधी वाटलंच नव्हतं. पेंग्विन्सची ही जमात द.आ.ची indigenous जमात आहे. केप टाऊनमध्ये एका अत्यंत टुरिस्टी बीचवर (Boulder’s beach) पैसे भरून भरपूर पेंग्विन्स पाहता येतात. आणि एका शांत बीचवर (Seaforth beach) पैसे न भरता थोडे पेंग्विन्स पाहता येतात. आम्ही अर्थात दुसर्‍या बीचवर जाऊन थोडे पेंग्विन पाहिले. पण स्टोनी पॉइंटला खरी मजा आली.

मी निसर्गात रमणारी असले, तरी प्राण्या-पक्ष्यांत फारशी रमत नाही. अर्थात, पेंग्विन्स त्यांच्या नैसर्गिक अधिवासात आणि अगदी जवळून बघण्याचं आकर्षण होतं; नाही असं नाही. स्टोनी पॉइंट नेचर रिझर्वच्या प्रवेशद्वारापाशी पार्किंग आहे. आत एक हॉटेल आहे. हॉटेलच्या समोर समुद्रकिनार्‍यालगत एक बोर्डवॉक आहे. त्यावरून आपण चालत जायचं.

बोर्डवॉकच्या अलीकडे-पलीकडे पेंग्विन्स मजेत फिरत होते; ऊन खात गटागटानं बसले होते; कुणी पाण्यात एक डुबकी मारून येत होते; एकानं पाण्यात उडी मारली की त्याच्या मागे आणखी २-४ जात होते; तसेच ओळीनं एका मागोमाग एक पाण्यातून बाहेर येत होते. त्यांची मान झटकण्याची पद्धत मस्त होती. मध्येच एखादा उठून बोर्डवॉकच्या खालून दुसर्‍या बाजूला त्यांच्यासाठी बांधलेल्या घरांच्या दिशेनं जात होता. अंटार्क्टिकाचे पेंग्विन्स टीव्हीवर वगैरे पाहून माहिती आहेत, त्यांच्यापेक्षा हे आकारानं लहान वाटले. त्यांच्या डोळ्याभोवती गुलबट रंगाची एक छटाही वेगळी वाटली. पेंग्विन्सची ही जमात अस्तंगत होण्याच्या मार्गावर आहे. म्हणून इथे त्यांच्या संवर्धनाचे प्रयत्न केले जातात. त्या संवर्धन कर्मचार्‍यांशी २-४ वाक्यं बोललो. पेंग्विन्सचे काही फोटो-व्हिडिओ काढले. हे सगळं करत करत निवांतपणे बोर्ड वॉकच्या शेवटापर्यंत जायला अर्धा तास लागला.

आता परत फिरायचं होतं. बोर्डवॉकच्या टोकापाशी खाली पुन्हा एक पेंग्विन्सचा गट दिसला. जरा लांब होता. ‘उन्हात पांढर्‍या-ग्रेइश दगडांमध्ये कसे केमोफ्लाज झालेत,’ असं काहीतरी आम्ही बोलत होतो... आणि... डोक्यात एकदम scene transfer झाल्यासारखं झालं. आपण landscapes चे फोटो काढतो तेव्हा कधीकधी जवळच्या वस्तू out of focus जातात आणि लांबच्या वस्तू स्पष्ट capture होतात, तसं आता माझ्या नजरेत ते पेंग्विन्स-बिंग्विन्स सगळं out of focus गेलं आणि मागचे दगड स्पष्टपणे समोर आले. दगड कुठले, abstract शिल्पंच होती ती.

आता हे व्यक्तिसापेक्ष आहे. कुणाला हे कसलेतरी विचित्र ओबडधोबड दगड वाटतील; कुणाचं त्यांच्याकडे लक्षही जाणार नाही; तर माझ्यासारख्यांना त्यांचे आकार कमाल वाटतील.

इतका वेळ त्यांच्याकडे माझं लक्ष कसं गेलं नाही या विचारानं मीच जरा खजील झाले. ‘स्टोनी पॉइंट’ या नावावरूनही माझ्या डोक्यात प्रकाश पडला नव्हता. कदाचित गार्डन रूटच्या भटकंतीत दगडधोंड्यांची माझी स्वतःची स्टोरी तयार होणार आहे, हे तोवर ध्यानात आलेलं नव्हतं. काहीही असो, तेव्हा पेंग्विन्ससाठी खुद को माफ़ कर दिया।

ते दगडांचे गठ्ठे पांढरे, करडे, रवाळ दिसणारे होते. त्यांचे रंग, texture वगैरे सगळं टेबल माऊंटनवरच्या दगडांशी साधर्म्य असणारं होतं. क्वचित वेगळ्या प्रकारचे एक-दोन गठ्ठे दिसले- रॉबर्गसारखे. (तेव्हा रॉबर्ग अजून पहायचं होतं) पण तेवढेच.

ती abstract शिल्पं काही ठिकाणी किंचित उजवीकडे झुकलेली होती, काही ठिकाणी डावीकडे झुकलेली होती. सगळी एकसारखी. वार्‍याने गवत डोलावं तशी ती डोलत असावीत आणि कुणीतरी त्यांना एकदम ‘स्टॅच्यू’ करावं तशी दिसत होती. कसं झालं असेल हे! फार आश्चर्य वाटलं मला. (यामागे geology चं काही कारण आहे का आणि असल्यास कोणतं, हे मला अजून सापडलेलं नाही.) बोर्डवॉकवरून खाली उतरायला परवानगी नव्हती. नाहीतर मी नक्की त्या दगडांच्या आणखी जवळ जाऊन आले असते. आणखी चांगले फोटो काढता आले असते.

आम्ही पाहिलेल्या सगळ्या बीचेसवरची rock structures आता ओळीनं नजरेसमोर आणल्यावर लक्षात येतंय, की हर्मानसच्या आगेमागेच कुठेतरी ही पांढुरक्या, करड्या वालुकाश्मांची geology बदलली आणि त्यांची जागा रॉबर्गसारख्या करड्या, तांबूस नाहीतर पिवळसर खडकांनी घेतली. ते देखील वालुकाश्मच. पण टेबल माऊंटन किंवा बेटीज बे, इथले खडक हातात घेतले तर भुस्सकन वाळू होऊन हातातून निसटून जातील असे वाटणारे होते. पुढचे त्या मानाने जरा घट्ट बांधले गेलेले दिसत होते. आपण सर्वसामान्य माणसं सुद्धा केवळ नजरेनं हा फरक सांगू शकतो, तर geologists ची नजर आणखी किती काय काय गोष्टी नोंदवत असेल. असो.

-----

हर्मानसमधला तिसरा अख्खा दिवस आम्ही खूप फिरलो, खूप दमलो. संध्याकाळचे पाच वाजत आले होते, गेस्ट हाऊसला परतायची वेळ झाली होती, cab driver ठरलेल्या ठिकाणी वाट बघत थांबलेला होता, अशात दगड-स्टोरीचा हा show stopper अगदी अचानक समोर आला -

माझ्या तर डोळ्यांचं पारणंच फिटलं!

हर्मानसमध्ये तीन दिवसही कमी पडतील हे नकाशातला तिथला किनारा पाहून समजण्यातलं नव्हतंच, ते त्या किनार्‍यावरच्या दगडधोंड्यांनी निघायच्या आदल्या दिवशी संध्याकाळी अशा तर्‍हेनं सांगितलं... 

‘गोडी अपूर्णतेची’ यालाच म्हणत असावेत.

-----

भाग १ 

भाग २

भाग ३