पाणी-बचतीचं प्रोजेक्ट
दि. ६ ऑगस्ट २००९ च्या लोकसत्ता-व्हिवा पुरवणीत आलेला हा माझा लेख.
-----------------------------------------------------------
किर्ती
शेवटी ९०:१०च्या जोडीला आपली कमाल दाखवायची संधी मिळालीच नाही. म्हणजे आता आमचं भाकीत खरं ठरणार... इजा-बिजाची वाट लागली, आता पुढच्या वर्षी कुठला तिजा शोधतात ते बघायचं!
दरम्यान शाळेत आमची युनिट टेस्ट पार पडली। पाठोपाठ दरवर्षीप्रमाणे पावसावरचा एक निबंध आम्हाला लिहायला सांगण्यात आलेला आहे. आजकाल पावसाळा ‘नेमेचि’ येईनासा झालाय पण या निबंधाचा मात्र नेम काही चुकत नाही. तसा यावेळेला अगदीच निबंध एके निबंध लिहायचा नाहीये म्हणा... आम्हाला समाजशास्त्राचं एक प्रोजेक्ट करायचंय - ‘पावसाच्या पाण्याचा जास्तीत जास्त उपयोग कसा करून घेता येईल’ या विषयावर आणि त्याचाच एक भाग म्हणून तो निबंध लिहायचा आहे.
आचरेकर बाईंनी वर्गात प्रोजेक्टचा हा विषय जाहीर केल्यावर प्रज्ञा बधीर चेहऱ्यानं आमच्याकडे बघायला लागली. तिला त्याचा अर्थच कळला नाही.
"अगं, म्हणजे रेन वॉटर हार्वेस्टिंऽऽग... " तिला मागच्या बेंचवरून मराठी अस्मितानं इतक्या जोरात सांगितलं की ते आख्ख्या वर्गाला ऐकू गेलं... आणि बाईंना सुद्धा!
मग काय, प्रोजेक्टचा मूळ विषय राहिला बाजूला आणि बाईंनी आमचं बौद्धिक घ्यायलाच सुरूवात केली - आजकालच्या पिढीला इंग्रजीचा अट्टाहासच कसा असतो, मराठी बोलायची तुम्हाला लाजच का वाटावी वगैरे वगैरे! बोलता बोलता बाई मध्येच मराठी अस्मिताकडे बघून आणि तिलाच उद्देशून एकदोन वाक्यं बोलायच्या. ती तरी नेमकी आचरेकर बाईंच्याच तावडीत कशी सापडते नेहमी कोण जाणे! तिचा चेहरा बघूनच आम्हाला जाम हसू येत होतं...
शेवटी तास संपला पण बाईंची लेक्चरबाजी संपली नाही। दहा दिवसांत प्रोजेक्ट पूर्ण करायचंय असं जाहीर करून बाई निघून गेल्या.
खरं म्हणजे, ‘पावसाच्या पाण्याचा जास्तीत जास्त उपयोग’ यापेक्षा ‘रेन वॉटर हार्वेस्टिंग’ हे ऐकल्यावरच प्रोजेक्टचा विषय पूर्णपणे लक्षात आला आमच्या... आता याला आम्ही तरी काय करणार? आजकाल हे असेच तर शब्दप्रयोग सतत कानावर पडत असतात! मी शंभर टक्के सांगू शकते - बाईंनीही त्यांच्या नोटस्मध्ये आधी तसंच लिहून घेतलं असणार; आम्हाला सांगताना मात्र मराठीत भाषांतर करून सांगितलं आणि वर भाषणही दिलं!
आधी प्रोजेक्ट वगैरे म्हटलं की मला टेन्शनच यायचं। त्यात नक्की कायकाय करायचं असतं तेच माहीत नव्हतं. मागच्या वर्षी ‘ऊर्जेची बजत’ या विषयावर आम्ही केलं होतं ते आमचं आयुष्यातलं पहिलंवहिलं प्रोजेक्ट. ‘प्रोजेक्ट म्हणजे कॉलेजच्या विद्यार्थ्यांचं काम’ असंच वाटायचं तोपर्यंत; पण आता नाही.
आता याच प्रोजेक्टचं बघा ना - निबंध लिहायचाय, तो तर झालाच; शिवाय पेपरमधली बारा-पंधरा कात्रणं चिकटवायची... (पेपरमध्ये आठवड्यातून एकदा पर्यावरणाशी संबंधित एक सदर येतं - मला बघितल्याचं आठवतंय। त्यात या विषयावर कधी ना कधीतरी नक्की काहीतरी आलेलं असणार); शिवाय चार-पाच आकृत्या काढायच्या... अशी आठ-दहा पानं भरली की सगळं जरा रंगरंगोटी करून सुशोभित करायचं की झालं! आहे काय अन् नाही काय! (त्यालाच प्रोजेक्ट-प्रेझेंटेशन म्हणतात असं सुजीच्या दादानं आम्हाला एकदा सांगितलं होतं. परिक्षेत काही मार्क्स् त्याच्यासाठीही राखून ठेवलेले असतात म्हणे.)
प्रेझेंटेशनवरून आठवलं - प्रोजेक्टची रंगरंगोटी करावी तर ती प्रज्ञानं! त्या बाबतीत मात्र तिचं डोकं अफलातून चालतं! तिचं ड्रॉईंग असलं सॉल्लिड आहे ना की काय सांगू! तिनं काढलेली चित्रं, आकृत्या केवळ अफ्फाट असतात! त्यासमोर आमच्या चित्रकलेच्या वह्या किंवा सायन्सची जर्नल्स् म्हणजे अगदीच लिंबूटिंबू वाटतात. त्यात माझा नंबर तर पहिला! माझी चित्रकलेची वगैरे सगळी बोंब आहे!! चित्रकलेच्या पेपरलाही माझी गाडी कशीबशी ५०-५५ मार्कांपर्यंत पोहोचते! आता या प्रोजेक्टसाठीही प्रज्ञाकडूनच काहीतरी आयडीया घ्यायला पाहिजे.
पण प्रेझेंटेशन वगैरे सगळं नंतर, आधी आज अभ्यास झाल्यावर रद्दी काढून जुने पेपर धुंडाळले पाहिजेत। किर्ती मॅडम, चला, कामाला लागा!
आजकाल मी पेपरमध्ये डोकं घालून बसलेली दिसले की बाबा लगेच ओळखतात की शाळेतून काहीतरी काम मिळालेलं आहे! आई तर आताशा मला विचारल्याशिवाय रद्दीही देत नाही!
तेव्हा, आज दुपारपासून ‘ऑपरेशन कात्रणं’!!
सुजाता
माझ्या दादाचं तर मला काही कळतच नाही! इतर वेळेला इतका माझ्याशी भांडत असतो, कॉलेजगिरी गाजवत असतो पण परवा आम्हाला प्रोजेक्ट करायचंय हे कळल्यावर मला किती मदत केली त्यानं! रात्रीचा त्याचा कॉंप्युटर-टाईम त्यानं चक्क मला देऊ केला। नेटवरून माहिती शोधून देतो म्हणाला. ती माहिती तशी मलाही शोधता आली असती म्हणा - ‘रेन वॉटर हार्वेस्टींग’ हे शब्द गुगलायचे की झालं! (हा दादाचाच शब्द आहे. गूगल-सर्च करण्याला तो नुसतं गुगलणं म्हणतो!) पण म्हटलं - कधी नव्हे ते दादासाहेब मदत करायचं म्हणतायत तर करू देत. मी नुसती त्याच्याशेजारी बसून राहिले. अर्ध्या तासात त्यानं भराभर माहिती गोळा केली, त्याची पी. डी. एफ्. फाईल बनवली, पेन-ड्राईववर कॉपी केली आणि... दुसऱ्या दिवशी प्रिंटआऊटस् काढून आणण्यासाठी म्हणून पेन-ड्राईव चक्क माझ्या ताब्यात दिला!! (इतरवेळेला त्याच्या सॅकमधल्या साध्या पेन्सिलीलाही तो मला हात लावू देत नाही!) दादात हा असा अचानक बदल कसा घडला याचा शोध घेतला पाहिजे...
या प्रिंटआऊटस्पैकी काही ‘की’ला द्यायची आहेत। तिच्या घरी नेट-कनेक्शन नाहीये. मग मीच तिला म्हटलं की मी देईन म्हणून. तिनंही जुन्या पेपरमधली बरीच माहिती शोधून ठेवली आहे. (आचरेकर बाईंच्या तासाला प्रिंटआऊटस्, नेट-कनेक्शन आणि पेपर यांच्या जागी छापील प्रती, महाजालजोडणी आणि वर्तमानपत्र असे शब्द टाकून ही वाक्यं बोलावी लागतील!)
तरी अजून त्या निबंधाचं लफडं आहेच! दादा दहावीत असताना त्याच्या सरावासाठी आईनं एक मराठी निबंधांचं पुस्तक आणलं होतं। ते तिनं अजून जपून ठेवलंय. मला त्याचा अनेकदा उपयोग होतो. सोमवारी तेच पुस्तक आणि प्रिंटआऊटस् घेऊन मी संध्याकाळी ‘की’च्या घरी गेले. पण त्या पुस्तकात या विषयावर फारसं काही सापडलं नाही आम्हाला. (कदाचित दादा दहावीला असताना म्हणजे तीन-चार वर्षांपूर्वी पावसाच्या पाण्याचा जास्तीत जास्त उपयोग करून घ्यावा याची कुणालाच गरज वाटली नसेल किंवा शालेय विद्यार्थ्यांपर्यंत हा विषय पोहोचायला हवा असं कुणाला वाटलंच नसेल!!)
"पुस्तकाची मदत हवी कश्याला? पावसाच्या पाण्याचा उपयोग आणि एकंदरच पाण्याची बचत यावर तुम्हीच विचार करा ना जरा... " सवितामावशीनं (म्हणजे ‘की’च्या आईनं) सुचवलं।
हे बाकी खरंय। कुठलंही प्रोजेक्ट करताना विद्यार्थ्यांनी त्या विषयावर स्वतः विचार करणं अपेक्षित असतं असं आचरेकर बाईंनी त्यांच्या अगणित भाषणांपैकी एकात आम्हाला सांगितल्याचं मलाही आठवतंय! (‘जागतिक बदलाचे वारे’वर पण आम्ही असाच आमचाआम्ही विचार नव्हता का केला! पण आता निव्वळ टिंगल करून चालणार नाही, प्रश्न प्रोजेक्टचा आहे!)
इंटरनेटवरून मिळालेल्या माहितीत घरांच्या छपरांवर, इमारतींच्या गच्च्यांवर पडणारं पावसाचं पाणी साठवण्याचे कितीतरी सोपेसोपे उपाय सांगितलेले आहेत। मोठ्या शहरांत आता नव्यानं उभारण्यात येणाऱ्या इमारतींत पावसाचं पाणी साठवण्याची सोय अनिवार्य करण्यात आली आहे असंही ‘की’नं काढलेल्या कात्रणांत लिहिलेलं आहे. त्याप्रमाणे लोकं आपापल्या घरांत, इमारतींत कदाचित करतीलही तश्या सोयी; पण जोपर्यंत पाणी जपून वापरायची सवय लागत नाही तोपर्यंत कितीही पाणी साठवलं तरी ते कमीच पडणार! तीस टक्के, चाळीस टक्के पाणी कपात असेल तेव्हा लोकं निमूटपणे कमीतकमी पाणी वापरतातच की, पण ते कायमस्वरूपी, सवय म्हणून होत नाही! (जसं, दहा दिवसांच्याऐवजी ‘चार दिवसांत प्रोजेक्ट पूर्ण करा’ असं सांगितलं गेलं असतं तर आम्ही ते केलंच असतं, पण जेव्हा दहा दिवसांचा अवधी असेल तेव्हा कुणीच आटापिटा करून चार दिवसांत ते पूर्ण करणार नाही!) आधीच पाणी वाट्टेल तसं वापरायची, वाया घालवायची सगळ्यांना सवय आहे; त्यात अजून पावसाचं पाणी साठवलं तर काय ‘भरपूर पाणी आहे’ म्हणून लोकं पुन्हा त्याची उधळपट्टीच जास्त करतील!...
हे सगळं मी एका दमात सवितामावशीला बोलून दाखवलं. तशी ‘की’ माझ्याकडे डोळे विस्फारून बघायला लागली. माझ्याच नकळत मी त्या विषयावर विचार करायला लागले होते हे मलाही एकदम जाणवलं!
"हॅलोऽऽ! तुझी तब्ब्येत वगैरे ठीक आहे ना? " ‘की’चे डोळे अजूनही विस्फारलेलेच होते.
"... हे सगळं तू त्या निबंधात लिहिणार आहेस की काय? मग मराठी अस्मिताला सोडून आचरेकर बाई तुला पकडतील, बघ हं! " रेन वॉटर हार्वेस्टींगसाठी गच्चीवर पोहोचलेल्या मला तिनं धाडकन् जमिनीवर आणलं!
सवितामावशी मात्र माझ्याकडे कौतुकानं पाहत होती.
"सुजे, गधडे! आमच्या माताजींवर तू एकदम जोरदार इंप. मारलंयस, हं! "
"गप्प गं! तसलं काही नाहीये. आणि अशी डोळे फाडून बघू नकोस माझ्याकडे. तुला कुठली कुठली प्रिंटआऊटस् हवी आहेत ती काढून घे यातून... " मी ‘की’च्या त्या वाक्याकडे दुर्लक्ष करत तिला म्हटलं.
पण आचरेकर बाईंवरून तिनं केलेला विनोद मात्र खरा होता। त्यात पुन्हा आमच्या दोघींच्या प्रोजेक्टच्या मजकुरात थोडंही साम्य दिसता कामा नये बाईंना; नाहीतर लगेच ‘एकमेकींचं कॉपी केलंत का? ’ म्हणून खडसावतील! (इंग्रजी शब्दवापरावरून आम्हाला बोलताना स्वतः ते वापरू नयेत हे मात्र लक्षात येत नाही त्यांच्या!)...
‘की’कडून त्यादिवशी घरी परत यायला तसा उशीरच झाला मला.
दुसऱ्या दिवशी सकाळी उठल्यावर तोंड धुताना आपसूकच बेसिनचा नळ रोजच्यापेक्षा हळू सोडला गेला. हे तीन-चार दिवस होईल, कदाचित प्रोजेक्ट सबमिट करेपर्यंत... पण नंतर?
पाण्याच्या बचतीची कायमस्वरुपी सवय लावून घेणं जमेल...??
(लोकसत्त डॉट कॉमवरील या लेखाची लिंक : http://www.loksatta.com/daily/20090806/viva01.htm)
-----------------------------------------------------------
किर्ती
शेवटी ९०:१०च्या जोडीला आपली कमाल दाखवायची संधी मिळालीच नाही. म्हणजे आता आमचं भाकीत खरं ठरणार... इजा-बिजाची वाट लागली, आता पुढच्या वर्षी कुठला तिजा शोधतात ते बघायचं!
दरम्यान शाळेत आमची युनिट टेस्ट पार पडली। पाठोपाठ दरवर्षीप्रमाणे पावसावरचा एक निबंध आम्हाला लिहायला सांगण्यात आलेला आहे. आजकाल पावसाळा ‘नेमेचि’ येईनासा झालाय पण या निबंधाचा मात्र नेम काही चुकत नाही. तसा यावेळेला अगदीच निबंध एके निबंध लिहायचा नाहीये म्हणा... आम्हाला समाजशास्त्राचं एक प्रोजेक्ट करायचंय - ‘पावसाच्या पाण्याचा जास्तीत जास्त उपयोग कसा करून घेता येईल’ या विषयावर आणि त्याचाच एक भाग म्हणून तो निबंध लिहायचा आहे.
आचरेकर बाईंनी वर्गात प्रोजेक्टचा हा विषय जाहीर केल्यावर प्रज्ञा बधीर चेहऱ्यानं आमच्याकडे बघायला लागली. तिला त्याचा अर्थच कळला नाही.
"अगं, म्हणजे रेन वॉटर हार्वेस्टिंऽऽग... " तिला मागच्या बेंचवरून मराठी अस्मितानं इतक्या जोरात सांगितलं की ते आख्ख्या वर्गाला ऐकू गेलं... आणि बाईंना सुद्धा!
मग काय, प्रोजेक्टचा मूळ विषय राहिला बाजूला आणि बाईंनी आमचं बौद्धिक घ्यायलाच सुरूवात केली - आजकालच्या पिढीला इंग्रजीचा अट्टाहासच कसा असतो, मराठी बोलायची तुम्हाला लाजच का वाटावी वगैरे वगैरे! बोलता बोलता बाई मध्येच मराठी अस्मिताकडे बघून आणि तिलाच उद्देशून एकदोन वाक्यं बोलायच्या. ती तरी नेमकी आचरेकर बाईंच्याच तावडीत कशी सापडते नेहमी कोण जाणे! तिचा चेहरा बघूनच आम्हाला जाम हसू येत होतं...
शेवटी तास संपला पण बाईंची लेक्चरबाजी संपली नाही। दहा दिवसांत प्रोजेक्ट पूर्ण करायचंय असं जाहीर करून बाई निघून गेल्या.
खरं म्हणजे, ‘पावसाच्या पाण्याचा जास्तीत जास्त उपयोग’ यापेक्षा ‘रेन वॉटर हार्वेस्टिंग’ हे ऐकल्यावरच प्रोजेक्टचा विषय पूर्णपणे लक्षात आला आमच्या... आता याला आम्ही तरी काय करणार? आजकाल हे असेच तर शब्दप्रयोग सतत कानावर पडत असतात! मी शंभर टक्के सांगू शकते - बाईंनीही त्यांच्या नोटस्मध्ये आधी तसंच लिहून घेतलं असणार; आम्हाला सांगताना मात्र मराठीत भाषांतर करून सांगितलं आणि वर भाषणही दिलं!
आधी प्रोजेक्ट वगैरे म्हटलं की मला टेन्शनच यायचं। त्यात नक्की कायकाय करायचं असतं तेच माहीत नव्हतं. मागच्या वर्षी ‘ऊर्जेची बजत’ या विषयावर आम्ही केलं होतं ते आमचं आयुष्यातलं पहिलंवहिलं प्रोजेक्ट. ‘प्रोजेक्ट म्हणजे कॉलेजच्या विद्यार्थ्यांचं काम’ असंच वाटायचं तोपर्यंत; पण आता नाही.
आता याच प्रोजेक्टचं बघा ना - निबंध लिहायचाय, तो तर झालाच; शिवाय पेपरमधली बारा-पंधरा कात्रणं चिकटवायची... (पेपरमध्ये आठवड्यातून एकदा पर्यावरणाशी संबंधित एक सदर येतं - मला बघितल्याचं आठवतंय। त्यात या विषयावर कधी ना कधीतरी नक्की काहीतरी आलेलं असणार); शिवाय चार-पाच आकृत्या काढायच्या... अशी आठ-दहा पानं भरली की सगळं जरा रंगरंगोटी करून सुशोभित करायचं की झालं! आहे काय अन् नाही काय! (त्यालाच प्रोजेक्ट-प्रेझेंटेशन म्हणतात असं सुजीच्या दादानं आम्हाला एकदा सांगितलं होतं. परिक्षेत काही मार्क्स् त्याच्यासाठीही राखून ठेवलेले असतात म्हणे.)
प्रेझेंटेशनवरून आठवलं - प्रोजेक्टची रंगरंगोटी करावी तर ती प्रज्ञानं! त्या बाबतीत मात्र तिचं डोकं अफलातून चालतं! तिचं ड्रॉईंग असलं सॉल्लिड आहे ना की काय सांगू! तिनं काढलेली चित्रं, आकृत्या केवळ अफ्फाट असतात! त्यासमोर आमच्या चित्रकलेच्या वह्या किंवा सायन्सची जर्नल्स् म्हणजे अगदीच लिंबूटिंबू वाटतात. त्यात माझा नंबर तर पहिला! माझी चित्रकलेची वगैरे सगळी बोंब आहे!! चित्रकलेच्या पेपरलाही माझी गाडी कशीबशी ५०-५५ मार्कांपर्यंत पोहोचते! आता या प्रोजेक्टसाठीही प्रज्ञाकडूनच काहीतरी आयडीया घ्यायला पाहिजे.
पण प्रेझेंटेशन वगैरे सगळं नंतर, आधी आज अभ्यास झाल्यावर रद्दी काढून जुने पेपर धुंडाळले पाहिजेत। किर्ती मॅडम, चला, कामाला लागा!
आजकाल मी पेपरमध्ये डोकं घालून बसलेली दिसले की बाबा लगेच ओळखतात की शाळेतून काहीतरी काम मिळालेलं आहे! आई तर आताशा मला विचारल्याशिवाय रद्दीही देत नाही!
तेव्हा, आज दुपारपासून ‘ऑपरेशन कात्रणं’!!
सुजाता
माझ्या दादाचं तर मला काही कळतच नाही! इतर वेळेला इतका माझ्याशी भांडत असतो, कॉलेजगिरी गाजवत असतो पण परवा आम्हाला प्रोजेक्ट करायचंय हे कळल्यावर मला किती मदत केली त्यानं! रात्रीचा त्याचा कॉंप्युटर-टाईम त्यानं चक्क मला देऊ केला। नेटवरून माहिती शोधून देतो म्हणाला. ती माहिती तशी मलाही शोधता आली असती म्हणा - ‘रेन वॉटर हार्वेस्टींग’ हे शब्द गुगलायचे की झालं! (हा दादाचाच शब्द आहे. गूगल-सर्च करण्याला तो नुसतं गुगलणं म्हणतो!) पण म्हटलं - कधी नव्हे ते दादासाहेब मदत करायचं म्हणतायत तर करू देत. मी नुसती त्याच्याशेजारी बसून राहिले. अर्ध्या तासात त्यानं भराभर माहिती गोळा केली, त्याची पी. डी. एफ्. फाईल बनवली, पेन-ड्राईववर कॉपी केली आणि... दुसऱ्या दिवशी प्रिंटआऊटस् काढून आणण्यासाठी म्हणून पेन-ड्राईव चक्क माझ्या ताब्यात दिला!! (इतरवेळेला त्याच्या सॅकमधल्या साध्या पेन्सिलीलाही तो मला हात लावू देत नाही!) दादात हा असा अचानक बदल कसा घडला याचा शोध घेतला पाहिजे...
या प्रिंटआऊटस्पैकी काही ‘की’ला द्यायची आहेत। तिच्या घरी नेट-कनेक्शन नाहीये. मग मीच तिला म्हटलं की मी देईन म्हणून. तिनंही जुन्या पेपरमधली बरीच माहिती शोधून ठेवली आहे. (आचरेकर बाईंच्या तासाला प्रिंटआऊटस्, नेट-कनेक्शन आणि पेपर यांच्या जागी छापील प्रती, महाजालजोडणी आणि वर्तमानपत्र असे शब्द टाकून ही वाक्यं बोलावी लागतील!)
तरी अजून त्या निबंधाचं लफडं आहेच! दादा दहावीत असताना त्याच्या सरावासाठी आईनं एक मराठी निबंधांचं पुस्तक आणलं होतं। ते तिनं अजून जपून ठेवलंय. मला त्याचा अनेकदा उपयोग होतो. सोमवारी तेच पुस्तक आणि प्रिंटआऊटस् घेऊन मी संध्याकाळी ‘की’च्या घरी गेले. पण त्या पुस्तकात या विषयावर फारसं काही सापडलं नाही आम्हाला. (कदाचित दादा दहावीला असताना म्हणजे तीन-चार वर्षांपूर्वी पावसाच्या पाण्याचा जास्तीत जास्त उपयोग करून घ्यावा याची कुणालाच गरज वाटली नसेल किंवा शालेय विद्यार्थ्यांपर्यंत हा विषय पोहोचायला हवा असं कुणाला वाटलंच नसेल!!)
"पुस्तकाची मदत हवी कश्याला? पावसाच्या पाण्याचा उपयोग आणि एकंदरच पाण्याची बचत यावर तुम्हीच विचार करा ना जरा... " सवितामावशीनं (म्हणजे ‘की’च्या आईनं) सुचवलं।
हे बाकी खरंय। कुठलंही प्रोजेक्ट करताना विद्यार्थ्यांनी त्या विषयावर स्वतः विचार करणं अपेक्षित असतं असं आचरेकर बाईंनी त्यांच्या अगणित भाषणांपैकी एकात आम्हाला सांगितल्याचं मलाही आठवतंय! (‘जागतिक बदलाचे वारे’वर पण आम्ही असाच आमचाआम्ही विचार नव्हता का केला! पण आता निव्वळ टिंगल करून चालणार नाही, प्रश्न प्रोजेक्टचा आहे!)
इंटरनेटवरून मिळालेल्या माहितीत घरांच्या छपरांवर, इमारतींच्या गच्च्यांवर पडणारं पावसाचं पाणी साठवण्याचे कितीतरी सोपेसोपे उपाय सांगितलेले आहेत। मोठ्या शहरांत आता नव्यानं उभारण्यात येणाऱ्या इमारतींत पावसाचं पाणी साठवण्याची सोय अनिवार्य करण्यात आली आहे असंही ‘की’नं काढलेल्या कात्रणांत लिहिलेलं आहे. त्याप्रमाणे लोकं आपापल्या घरांत, इमारतींत कदाचित करतीलही तश्या सोयी; पण जोपर्यंत पाणी जपून वापरायची सवय लागत नाही तोपर्यंत कितीही पाणी साठवलं तरी ते कमीच पडणार! तीस टक्के, चाळीस टक्के पाणी कपात असेल तेव्हा लोकं निमूटपणे कमीतकमी पाणी वापरतातच की, पण ते कायमस्वरूपी, सवय म्हणून होत नाही! (जसं, दहा दिवसांच्याऐवजी ‘चार दिवसांत प्रोजेक्ट पूर्ण करा’ असं सांगितलं गेलं असतं तर आम्ही ते केलंच असतं, पण जेव्हा दहा दिवसांचा अवधी असेल तेव्हा कुणीच आटापिटा करून चार दिवसांत ते पूर्ण करणार नाही!) आधीच पाणी वाट्टेल तसं वापरायची, वाया घालवायची सगळ्यांना सवय आहे; त्यात अजून पावसाचं पाणी साठवलं तर काय ‘भरपूर पाणी आहे’ म्हणून लोकं पुन्हा त्याची उधळपट्टीच जास्त करतील!...
हे सगळं मी एका दमात सवितामावशीला बोलून दाखवलं. तशी ‘की’ माझ्याकडे डोळे विस्फारून बघायला लागली. माझ्याच नकळत मी त्या विषयावर विचार करायला लागले होते हे मलाही एकदम जाणवलं!
"हॅलोऽऽ! तुझी तब्ब्येत वगैरे ठीक आहे ना? " ‘की’चे डोळे अजूनही विस्फारलेलेच होते.
"... हे सगळं तू त्या निबंधात लिहिणार आहेस की काय? मग मराठी अस्मिताला सोडून आचरेकर बाई तुला पकडतील, बघ हं! " रेन वॉटर हार्वेस्टींगसाठी गच्चीवर पोहोचलेल्या मला तिनं धाडकन् जमिनीवर आणलं!
सवितामावशी मात्र माझ्याकडे कौतुकानं पाहत होती.
"सुजे, गधडे! आमच्या माताजींवर तू एकदम जोरदार इंप. मारलंयस, हं! "
"गप्प गं! तसलं काही नाहीये. आणि अशी डोळे फाडून बघू नकोस माझ्याकडे. तुला कुठली कुठली प्रिंटआऊटस् हवी आहेत ती काढून घे यातून... " मी ‘की’च्या त्या वाक्याकडे दुर्लक्ष करत तिला म्हटलं.
पण आचरेकर बाईंवरून तिनं केलेला विनोद मात्र खरा होता। त्यात पुन्हा आमच्या दोघींच्या प्रोजेक्टच्या मजकुरात थोडंही साम्य दिसता कामा नये बाईंना; नाहीतर लगेच ‘एकमेकींचं कॉपी केलंत का? ’ म्हणून खडसावतील! (इंग्रजी शब्दवापरावरून आम्हाला बोलताना स्वतः ते वापरू नयेत हे मात्र लक्षात येत नाही त्यांच्या!)...
‘की’कडून त्यादिवशी घरी परत यायला तसा उशीरच झाला मला.
दुसऱ्या दिवशी सकाळी उठल्यावर तोंड धुताना आपसूकच बेसिनचा नळ रोजच्यापेक्षा हळू सोडला गेला. हे तीन-चार दिवस होईल, कदाचित प्रोजेक्ट सबमिट करेपर्यंत... पण नंतर?
पाण्याच्या बचतीची कायमस्वरुपी सवय लावून घेणं जमेल...??
(लोकसत्त डॉट कॉमवरील या लेखाची लिंक : http://www.loksatta.com/daily/20090806/viva01.htm)
Comments